aktualnosci
novae
fortyfikacje novae
nieinwazyjne
aneks
krym
dalmatia
dacia


CANABAE NOVAE





 Badania na terenie canabae i późnoantycznego aneksu

Obóz legionowy w Novae, podobnie jak inne rzymskie obiekty wojskowe tego typu, otaczało cywilne osiedle (canabae) stanowiące wraz ze swym obozem specyficzny zespół osadniczy. Topografia i zabudowa takich osiedli jest słabo rozpoznana, bowiem dobrze zbadanych canabae jest zaledwie kilka, i są to głównie stanowiska położone w prowincjach zachodnich cesarstwa.


canabae2012

Zespół osadniczy Novae stanowi wśród obozów legionowych jedno z niewielu stanowisk pogranicza rzymskiego, które można badać szerokopłaszczyznowo. Nie jest to jednak stanowisko łatwo dostępne, m.in. ze względu na obecność nielegalnych działek i bujną roślinność. Dodatkowym problemem jest działalność poszukiwaczy skarbów, którego skutkiem jest bezpowrotne niszczenie kolejnych obiektów. Ten ostatni problem stał się głównym bodźcem do możliwie najszybszego podjęcia badañ.


PLAN

Skomplikowany proces, jakim jest dokumentowanie pozostałości osadnictwa cywilnego wokół obozu w Novae, wymagało przemyślanej strategii i doboru odpowiednich metod. Zarówno duże rozmiary stanowiska, jak i czynniki praktyczne, wymuszają użycie wyłącznie metod nieinwazyjnych, które mogą dostarczyć możliwie najwięcej informacji, w jak najkrótszym czasie. Oprócz badañ geofizycznych będących najważniejszym elementem projektu, zostanie wykonana seria zdjęć z powietrza, poszukiwania z użyciem detektorów metali oraz pomiary, których celem jest stworzenie modelu 3D całego stanowiska. Równocześnie, prowadzona będzie kwerenda muzealna, której celem jest stworzenie katalogu znalezisk pochodzących z terenu canabae i cmentarzysk otaczających obóz. Ten komplet danych zostanie uzupełniony wynikami analiz makroszczątków roślinnych. Planowanym efektem będzie wirtualna rekonstrukcja krajobrazu osadniczego Novae, odtworzenie topografii, warunków naturalnych, zagospodarowania przestrzeni i rozplanowania zabudowy, a także rozpoznanie kultury materialnej i, do pewnego stopnia, struktury społecznej jego mieszkañców.


PLAN

Trudne zadanie realizacji tego przedsięwzięcia wzięli na siebie studenci i absolwenci IAUW, obecnie prowadzący profesjonalne usługi badañ nieinwazyjnych. W sierpniu 2011 r. wspomniana grupa przeprowadziła serię testów, której celem był dobór odpowiednich metod badawczych, a także wykonała serię zdjęć z balonu helowego. Opiekę nad zabytkami metalowymi objął mgr P. Jaworski (IAUW). Program kwerendy muzealnej otrzymał dofinansowanie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, dzięki czemu zabytki z canabae po raz pierwszy zostaną skatalogowane jako zespół. Badania terenowe rozpoczęliśmy w marcu 2012 r. i zapewne będzie to program, co najmniej 3-letni.


Opisany wyżej projekt wpisuje się w nurt tzw. archeologii krajobrazu oraz prowadzone od pewnego czasu interdyscyplinarne badania pogranicza rzymskiego. Podobne projekty realizowano m.in. w ośrodkach holenderskich, niemieckich, czy austriackich. Efektem merytorycznym ma być jest pozyskanie szeregu danych, które pozwolą odtworzyć środowisko, w jakim przyszło żyć legionistom i ludziom towarzyszącym wojsku. Ten obraz pomoże dzisiejszym i przyszłym archeologom poszukującym odpowiedzi na pytania dotyczące np. warunków życia czy też sposobu postrzegania miejsca, w którym żyła owa społeczność. Zadanie przeprowadzenia tego typu badañ na tak złożonym i skomplikowanym topograficznie stanowisku, jakim jest Novae, wymaga współpracy sporego zespołu specjalistów różnych dziedzin. Pozanaukowym efektem takiej współpracy może być sformowanie nowoczesnego zespołu badawczego pracującego na tym dużym stanowisku osadniczym.

Agnieszka Tomas


 Badania w roku 2012

Obszar objęty badaniami obejmował powierzchnię 2,07 ha i znajdował się na szczycie płaskowyżu opadającego łagodnie w kierunku północnym, a stromo w kierunku południowym. Rozpoznaniem magnetycznym objęto również stromy, południowy stok oraz płaski teren bezpośrednio u jego podnóża. Wyższa partia badanego obszaru to miejsce, gdzie lokalizowana jest południowa część tzw. poszerzenia wschodniego obozu legionowego. Cały obszar poszerzenia obejmuje powierzchnię 8 ha, z czego badaniami objęto ponad 25 % tego obszaru. Obszar badawczy objął niemalże 1,5 ha powierzchni poszerzenia wschodniego i ponad 0,5 ha obszaru bezpośrednio przylegającego do niego od strony południowej. Oprócz badañ magnetycznych na stanowisku wykonano serie lotów balonem helowym z podczepioną platformą do robienia zdjęć lotniczych. Zebrano obszerny materiał fotograficzny o walorach prospekcyjnych oraz dokumentacyjnych. Wykonane zdjęcia prostopadłe posłużą do wykonania ortofotomap obszaru badañ. Danych wykopaliskowe, historyczne, geofizyczne i fotograficzne zostaną zebrane w ujednoliconym środowisku systemu informacji geograficznej (GIS). Zarówno prospekcja lotnicza (ortofotomapy), jak i GIS dla Novae będą przedmiotami osobnych, szczegółowych opracowañ. Prowadzona równocześnie szczegółowa inwentaryzacja znalezisk powierzchniowych stanowi uzupełnienie badañ geofizycznych. Rozrzut znalezisk i ich charakter daje wskazówki dla datowania i oceny pozostałości strukturalnych rozpoznanych metodami nieinwazyjnymi. Wstepna ocena znalezisk wskazuje na użytkowanie badanego odcinka nieprzerwanie od I do koñca VI w. n.e. Przeważająca ilość metalowych elementów budowlanych (duże gwoździe) oraz fragmentów uzbrojenia wskazuje na aktywność budowlaną i obecność wojskową w okresie późnoantycznym.



 Badania w roku 2013

W roku 2013 zakoñczono badania we wschodnim poszerzeniu Novae. Kilka miejsc na terenie canabae zachodniego zostało wybranych pod prospekcję elektrooporową. Jedno z miejsc, bogate w zabytki widoczne na powierzchni okazało się być mocno zerodowane, Znaleziska, w tym ceramika, szkło i kości ludzkie wskazują na istnienie cmentarzyska w tym miejscu. Zasadnicza część badañ koncentrowała się na stanowisku Ostrite Mogili położonym ca. 2.5 km na wschód od Novae. Cały teren został sfotografowany z powietrza przy pomocy zdalnie sterowanego drona oraz heksakoptera. Badania powierzchniowe objęły obszar wschodniej części stanowiska. Znaleziska widoczne na powierzchni sugerują, że wschodni kraniec stanowiska należy datować tylko na okres wczesnośredniowieczny (słowiañski). Dość liczne są także znaleziska narzędzi paleolitycznych. Kilka miejsc zostało wybranych także do wykonania szczegółowej prospekcji powierzchniowej z użyciem detektorów metali. Część stanowiska, gdzie widoczne są na powierzchni znaleziaka datowane na okres rzymski została objęta prospekcją geofizyczną.

Stanowisko jest mocno niszczone przez nielegalne poszukiwania zabytków. W jednym z wykopów znaleźliśmy mur zbudowany z wtórnie użytych elementów architektonicznych ora fragmentów inskrypcji. Ten ostatni zabytek jest szczególnie ważny, ponieważ jest to pierwsza inskrypcja znaleziona na tym stanowisku in situ.












Badania powierzchniowe uzupełnia kwerenda muzealna i archiwalna ZOBACZ WIĘCEJ
Kontynuacją projektu są badania wykopaliskowe w obrębie aneksu Novae ZOBACZ WIĘCEJ
Agnieszka Tomas, Marcin Jaworski, Piotr Jaworski, Joanna & Michał Pisz, Piotr Wroniecki

 


Publikacje:

A. Tomas (with P. Vladkova), Extramural area [in] Novae. An archaeological Guide (T. Sarnowski ed., A.B. Biernacki, P. Vladkova, M. Lemke), Warszawa 2012, 77-92.

A. Tomas, Canabae legionis I Italicae: state of research on civil settlements accompanying the legionary camp in Novae (Lower Moesia) compared to relevant Lower Danubian sites, Swiatowit L/A, 2011-2012 (2013), 155-168.

A. Tomas, Non-destructive investigations in canabae of Novae (Lower Moesia), Swiatowit LI/A, 2012 (2013), w druku.

A. Tomas et al., Non-destructive survey in Novae (Lower Moesia), Proceedings of XXII Limes Congress Ruse, Bulgaria, 2013, w druku

A. Tomas, P. Wroniecki, Roman legion and attached civilian settlement as a factor of Romanisation and landscape changes: a case of Novae (northern Bulgaria), in: Landscape as a Factor of Creating identity. International Conference in Jarosław, Poland, 2012, w druku

Postery: A. Tomas, K. Misiewicz, P. Wroniecki, W. Małkowski, M. Jaworski, M. Pisz, J. Pisz, Remote sensing techniques in the study of civil settlement near Novae (Moesia inferior), XXII Limes Congress, Ruse, Bulgaria - 2013.

A. Tomas, P. Wroniecki, M. Jaworski, M. Pisz, S. Rzeznik, Remote sensing techniques in the study of civil settlement near Novae, 10th International Conference on Archaeological Prospection, Vienna - 2013


Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer
DEC-2011/01/D/HS3/02187