BAŁAKŁAWA

Bałakława czyli gdzie Rzym, gdzie Krym ?

A jednak to dość blisko. Okazuje się bowiem, że rdzennie rzymski Jowisz (Iupiter Optimus Maximus) z przydomkiem wschodniego bóstwa z Doliche (Dolichenus) był czczony w samym sercu Taurydy na pd. Krymie, poza granicami cesarstwa rzymskiego, nad zatoką w której wg Strabona (przełom er) zbłąkani żeglarze zamiast znaleźć schronienie padali często ofiarą grabieży ze strony Taurów. Tak na pewno nie było w II i III wieku n.e., kiedy to wojsko rzymskie z dolnodunajskiej prowincji Mezja Dolna, operujące z baz koło obecnego portu w Sewastopolu i w Bałakławie, rozmieściło w przygranicznej strefie wiejskiego terytorium (chora) greckiego miasta-państwa Chersonez Taurydzki swe posterunki wojskowe. Ten strategicznie ważny region miał ogromne znaczenie dla bezpieczeństwa nie tylko żeglugi na Morzu Czarnym lecz również małoazjatyckich i bałkańskich posiadłości Rzymu. W czasach nowożytnych militarna rola pd.-zach. Krymu ujawniła się dobitnie podczas wojny krymskiej (1853-56).

We współpracy z kolegami krymskimi z Muzeum i Rezerwatu Archeologicznego „Chersonez Taurydzki” (Sewastopolska Ekspedycja prowadzona przez O.Ja. Savelję) ekspedycja Instytutu Archeologii UW pod kierunkiem prof. dr Tadeusza Sarnowskiego, przy udziale studentów odsłoniła w Bałakławie świątynię zbudowaną około połowy II wieku n.e. przez legionistów z Novae (dziś Svišshtov w pn. Bułgarii, gdzie Uniwersytet Warszawski prowadzi od lat systematyczne wykopaliska). Znaleziono około 10 inskrypcji łacińskich, ołtarze i postumenty pod posągi, statuę Herkulesa i odłamki innych rzeŒb, dekorowane figuralnymi reliefami podpory pod kamienne stoły oraz same stoły z przedstawieniami głów różnych bóstw, dachówki ze stemplami wojskowych wytwórni, lampy, naczynia gliniane, monety.

Na odkrycie czekają położone po sąsiedzku dalsze obiekty sakralne związane z kultem innych bóstw wschodnich, a na lokalizację oraz rozpoznanie metodą sondaży i badań powierzchniowych port rzymskiej floty w Bałakławie, obóz rzymski koło świątyni Jowisza tudzież ufortyfikowane posterunki rzymskie między Sewastopolem i Bałakławą. Czas nagli, bo chodzi o teren, na którym prawie wszędzie prowadzone są obecnie prace budowlane.

Wzgórze Kazackaja koło Inkermanu. Rzymski posterunek strażniczy (II – III w.n.e.).

Wzgórze Kazackaja jest położone niedaleko Inkermanu, w północno-wschodniej części Półwyspu Heraklejskiego. Miejsce to odznaczało się w starożytności bardzo dogodnym położeniem do kontroli jednej z dwóch najważniejszych dróg lądowych, prowadzących z głębi Krymu do Chersonezu i jego terytorium wiejskiego (chora). W trakcie wykopalisk 1991 r. (Sewastopolska Ekspedycja Narodowego Muzeum i Rezerwatu Archeologicznego "Chersones Tavrièeskij" pod kierunkiem O.Ja. Saveli) i 2000 r. (Polsko-Ukraińska Ekspedycja Muzeum w Sewastopolu i Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem T. Sarnowskiego i O.Ja. Saveli) na szczycie wzgórza (197,4 m n.p.m.) zostały odsłonięte częściowo pozostałości okrągłego kamiennego założenia. Rekonstruowana średnica wynosi około 25-27 m. Założenie na wzgórzu Kazackaja składało się z okrężnego muru, podwórca i kwadratowej wieży, zbudowanej na bardzo głębokich fundamentach. Wejście do założenia znajdowało się po stronie południowo-wschodniej. W pobliżu, na okrężny mur prowadziła od strony podwórca długa kamienna rampa lub schody (ascensus). Na podwórcu znaleziono skromne ślady pomieszczeń gospodarczych (?), dobudowanych do wewnętrznej strony muru okrężnego. Wśród znalezisk ruchomych warto odnotować denar Trajana, drobne fragmenty rzymskiego oporządzenia i zbroi, żelazny grot strzały do łuku, małe i średniej wielkości kamienie przeznaczone do rzucania ręką i za pomocą procy, fragment stemplowanego naczynia (Eastern Sigillata B) z końca I lub początku II w. n.e., pithos, wiele odłamków naczyń kuchennych robionych ręcznie i toczonych na kole oraz naczyń stołowych, zarówno importowanych jak i lokalnej produkcji tudzież kości zwierzęce. Wiele fragmentów listwowych dachówek (tegulae) nosi odciski stempli VEMI = V(exillationis) e(xercitus) M(oesiae) i(nferioris), tj. wytwórni oddziału sformowanego z różnych jednostek armii dolnodunajskiej prowincji Mezja Dolna do pełnienia służby na Krymie. Są także stemple (LE XI CL) dolnomezyjskiego legionu o nazwie XI Claudia (Jedenasty Klaudyjski). Stemple VEMI datują czas budowy posterunku na wzgórzu Kazackaja na lata 139-161 n.e.

Wykopaliska prowadzili i dokumentowali oprócz ww. osób R. Karasiewicz-Szczypiorski, L.A. Kovalevskaja, V. Nessel, A.A. Philippenko, D.Ju. Savelja i entuzjastycznie nastawieni studenci archeologii różnych lat studiów z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.

• O.Ja. Savelja, Nekotorye rezultaty rabot Sevastopolskoj archeologièeskoj ekspedicii v okruge Chersonesa v 1990-1995, Chersonesskij sbornik 8, 1997, 88-95
• L.A. Kovalevskaja, Tipy postroek rimskogo vremeni v okruge Chersonesa, Šwiatowit 42, 1999, 49-53
• V.M. Zubar, E±èe raz o Tavrièeskom limese, Rossijskaja Archeologija, 2, 2000, 52-60
• T. Sarnowski, L.A. Kovalevskaja, O za±èite Chersonesskogo gosudarstva voennym kontigentom rimskogo sojuznika, Rossijskaja Archeologija, 2001